༄༅།།དུས་རབས་གསར་པའི་བོད་ཀྱི་འགྲོ་བ་མིའི་ཐོབ་ཐང་བྱ་གཞག་གི་འཕེལ་རྒྱས་དང་ཡར་ཐོན། (གོང་མར་མཐུད)

བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་བྱ་གཞག་རྒྱུན་འཛིན་དང་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་བ། བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པ་རྒྱུན་འཛིན་དང་། གསར་གཏོད། འཕེལ་རྒྱས་བཅས་ཀྱི་སྲིད་ཇུས་རབ་དང་རིམ་པ་བཟོས་ནས་ལག་བསྟར་བྱས་པ་དང་། ལོ་ལྟར་མ་དངུལ་གཏོང་ཤུགས་ཆེ་རུ་བཏང་ནས་བོད་ལུགས་གསོ་རིག་གི་སྨན་བཅོས་དང་། སློབ་གསོ། ཚན་ཞིབ། ཐོན་ལས་འཕེལ་རྒྱས་བཅས་ལ་སྐུལ་འདེད་བཏང་ཡོད། གཞུང་བཙུགས་བོད་ལུགས་གསོ་རིག་གི་སྨན་བཅོས་སྒྲིག་གཞིའི་གྲངས་འབོར་དང་། འཕྲོད་བསྟེན་ལག་རྩལ་པ། ཉལ་ཁྲིའི་གྲངས་འབོར་བཅས་2012ལོའི་སྨན་ཁང་28དང་། མི་2232 ཉལ་ཁྲི1364བཅས་ནས་2024ལོའི་སྨན་ཁང་51དང་། མི་5287 ཉལ་ཁྲི་3260བཅས་བར་མང་དུ་ཕྱིན་ཡོད། སྡེ་ཁུལ་འཕྲོད་བསྟེན་ཞབས་ཞུ་ལྟེ་གནས་དང་། ཤང་དང་གྲོང་རྡལ་གྱི་འཕྲོད་བསྟེན་ཁང་། གྲོང་ཚོའི་འཕྲོད་བསྟེན་ཁང་བཅས་སུ་བོད་ལུགས་གསོ་རིག་གི་ཞབས་ཞུ་ཁྱབ་ཚད་2012ལོའི་50%དང་། 71% 15%བཅས་ནས་2024ལོའི་100%དང་། 94.4% 50.04%བཅས་སོ་སོར་འཕར་ཡོད། རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་མི་རིགས་ཀྱི་སྨན་བཅོས་རིགས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་གསོ་རིག་ལྟེ་གནས་ཐོག་མར་ཆོག་མཆན་ཐོབ་ནས། རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མི་རིགས་ནད་བརྟག་ཞིབ་འཇུག་རྟེན་གཞི་དང་། རྒྱལ་ཁབ་ནད་བརྟག་གི་གཙོ་གནད་ཆེད་ལས་ཚན་ཁག་5 རྒྱལ་ཁབ་ཀྲུང་ལུགས་གསོ་རིག་དོ་དམ་ཅུས་ཀྱི་གཙོ་གནད་ཆེད་ལས་ཚན་ཁག་17བཅས་བསྐྲུན་པ་དང་བོད་ལུགས་གསོ་རིག་གི་རིགས་གཅིག་མཁས་ཅན་3ལ“རྒྱལ་སྨན་སློབ་དཔོན”གྱི་མཚན་སྙན་སྔ་རྗེས་སུ་ཐོབ་ཡོད། བོད་སྨན་འདི་ཉིད་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གཞི་རྩའི་སྨན་གཞུང་དཀར་ཆག（མི་རིགས་ཀྱི་སྨན་རྫས）ནང་འཇུག་པའི་ལས་དོན་ལ་རྒྱུན་མཐུད་སྐུལ་འདེད་བཏང་ཡོད།

—— སྤྱི་ཚོགས་འགན་སྲུང་མ་ལག་དམངས་ཡོངས་ལ་ཁྱབ་པ།

རིམ་པ་མང་བའི་སྤྱི་ཚོགས་འགན་སྲུང་མ་ལག་གཞི་རྩའི་ཆ་ནས་བསྐྲུན་ཞིང་།2024ལོའི་ལོ་མཇུག་བར་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་འགན་བཅོལ་ཁག་ལ་ཞུགས་མཁན་མི་ཐེངས་ཁྲི་763.22ཟིན་པའི་ནང་ཁེ་ལས་ཀྱི་ལས་བཟོ་འགན་བཅོལ་ལ་ཞུགས་མཁན་ཁྲི་41.50དང་ལས་ཁུངས་བྱ་གཞག་ཚན་པའི་རྒན་གསོ་འགན་བཅོལ་ལ་ཞུགས་མཁན་ཁྲི་29.98 གྲོང་ཁྱེར་དང་གྲོང་གསེབ་ཀྱི་གྲོང་མིའི་གཞི་རྩའི་རྒན་གསོ་འགན་བཅོལ་ལ་ཞུགས་མཁན་ཁྲི་175.53 ལས་རྨས་འགན་བཅོལ་ལ་ཞུགས་མཁན་ཁྲི་77.92 ལས་ཤོར་འགན་བཅོལ་ལ་ཞུགས་མཁན་ཁྲི་42.61 གཞི་རྩའི་སྨན་བཅོས་འགན་བཅོལ་ལ་ཞུགས་མཁན་ཁྲི་346.45 བུ་བཙའི་འགན་བཅོལ་ལ་ཞུགས་མཁན་ཁྲི་49.23བཅས་ཟིན་ཡོད། གྲོང་ཁྱེར་དང་གྲོང་གསེབ་ཀྱི་གྲོང་མིའི་གཞི་རྩའི་སྨན་བཅོས་འགན་བཅོལ་གྱི་ནོར་སྲིད་ཁ་གསབ་ཚད་གཞི་ལོ་རེ་བཞིན་མཐོ་རུ་ཕྱིན་ནས་2024ལོར་མི་རེར་ལོ་རེར་སྒོར་705ཟིན་ཡོད། གྲོང་ཁྱེར་དང་གྲོང་གསེབ་ཀྱི་གྲོང་མི་འགན་བཅོལ་ལ་ཞུགས་མཁན་སྨན་ཁང་དུ་སྡོད་རིང་གི་ལུགས་མཐུན་སྨན་རིན་དང་སྒོ་བསྟེན་སྨན་ཁང་གི་དམིགས་བསལ་ནད་གཞིའི་ལུགས་མཐུན་སྨན་རིན་རྩིས་ཞུ་བྱེད་པའི་བསྡུར་ཚད་མཐོ་ཤོས་90%ཟིན་པ་དང་། སྒོ་བསྟེན་སྨན་ཁང་དཀྱུས་མའི་ཐོག་མའི་གཏོང་སྤྲོད་ཚད་གཞི་ལོ་འཁོར་རིམ་རྩིས་ཀྱི་སྒོར་50བར་དམའ་རུ་བཏང་ནས་རྩིས་ཞུ་བྱེད་པའི་བསྡུར་ཚད་60%ཟིན་ཡོད། ནད་ཆེན་ཆེད་དོན་སྐྱོབ་བཅོས་ཀྱི་ནད་རིགས་38བར་མང་དུ་བཏང་བ་དེ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཚད་གཞི་ལས་8ཀྱིས་མང་བ་ཡོད་པ་རེད། རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་མཉམ་སྦྲེལ་མཉམ་མཐུད་ཀྱི་བོད་ཀྱི་སྨན་བཅོས་འགན་སྲུང་ཆ་འཕྲིན་ལས་སྟེགས་བསྐྲུན་པ་མ་ཟད་སྤྱོད་འགོ་ཚུགས་ཤིང་། “གཞི་རྩའི་སྨན་བཅོས་འགན་ལེན་དང་། ནད་ཆེན་འགན་བཅོལ། སྨན་བཅོས་རོགས་སྐྱོབ་བཅས་གཅིག་འཐུས་རྣམ་པའི་ཞབས་ཞུ་དང་འཛིན་ཤོག་གཅིག་གི་ལམ་ལུགས་མཇུག་རྩིས”དང་ཞིང་ཆེན་གཞན་དུ་སྨན་བཅོས་བྱེད་པའི་ཐད་ཀའི་མཇུག་རྩིས་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་མངོན་འགྱུར་བྱུང་ཡོད།

གྲོང་ཁྱེར་དང་གྲོང་གསེབ་ཀྱི་མ་མཐའི་འཚོ་བའི་འགན་སྲུང་ཚད་གཞི་རྒྱུན་མཐུད་མཐོ་རུ་བཏང་བ་དང་ཁྱབ་རྒྱ་ཟམ་མི་ཆད་པར་ཆེ་རུ་ཕྱིན་ཡོད། 2024ལོ་བར་ཁྱོན་བསྡོམས་མི་22203གྲོང་ཁྱེར་དང་གྲོང་རྡལ་གྱི་མ་མཐའི་འཚོ་བའི་འགན་སྲུང་ནང་བཅུག་པ་དང་། མི་148435གྲོང་གསེབ་ཀྱི་མ་མཐའི་འཚོ་བའི་འགན་སྲུང་ནང་བཅུག་ཡོད། 2024ལོར་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་གྲོང་མིའི་མ་མཐའི་འཚོ་བའི་འགན་ལེན་གྱི་ཚད་གཞི་དེ་ཟླ་རེར་སྒོར་947དང་གྲོང་གསེབ་ཀྱི་གྲོང་མིར་ལོ་རེར་སྒོར་5340ཡིན་པ་རེད།

བཞི། རིག་གནས་ཁེ་དབང་འགན་སྲུང་ལ་མུ་མཐུད་ཤུགས་སྣོན་ཐེབས་པ།

བོད་ཀྱིས་མི་རིགས་ཁག་གི་ཕུལ་བྱུང་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་སྲུང་སྐྱོང་དང་། རྒྱུན་འཛིན། འཕེལ་རྒྱས་བཅས་ལ་ཚད་མཐོའི་མཐོང་ཆེན་བྱེད་པ་དང་། སྤྱི་པའི་རིག་གནས་ཞབས་ཞུའི་སྤུས་ཚད་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་ལེགས་སུ་གཏོང་བ། རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྤྱི་སྤྱོད་སྐད་ཡིག་ཁྱབ་གདལ་གཏོང་བ་དང་སྤྱོད་པ། བོད་སྐད་ཡིག་སྦྱོང་སྤྱོད་ཀྱི་ཁེ་དབང་འགན་སྲུང་བཅས་བྱས་པར་བརྟེན་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་འཛུགས་སྐྱོང་ལ་སྔར་བྱུང་མྱོང་མེད་པའི་དར་རྒྱས་དང་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་བ་དང་མི་རིགས་ཁག་གི་མི་དམངས་ཀྱི་རིག་གནས་ཀྱི་ཁེ་དབང་ལ་འགན་སྲུང་ནུས་ལྡན་བྱུང་ཡོད།

—— མི་རིགས་ཁག་གི་ཕུལ་བྱུང་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་རྒྱུན་འཛིན་དང་སྲུང་སྐྱོང་ཐུབ་པ།

མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་སྲུང་སྐྱོང་དང་རྒྱུན་འཛིན་ལ་ཤུགས་སྣོན་ཏན་ཏིག་བརྒྱབ་ཡོད། 2012ལོ་ནས་2024ལོ་བར་རིམ་རྩིས་བྱས་ན་ཀྲུང་དབྱང་དང་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ནོར་སྲིད་ཀྱིས་ཆེད་དངུལ་སྒོར་དུང་ཕྱུར་4.73བཏང་བ་དེ་དག་བོད་ཀྱི་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་མཚོན་བྱེད་རང་བཞིན་གྱི་རྣམ་གྲངས་སྲུང་སྐྱོང་དང་། རྒྱལ་ཁབ་རིམ་པའི་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་མཚོན་བྱེད་རང་བཞིན་གྱི་རྒྱུན་འཛིན་པ་ཐོ་འགོད་ལས་དོན། ཁྲིད་སྦྱོང་བྱེད་སྒོ་དང་དེ་བཞིན་སྲུང་སྐྱོང་བེད་སྤྱོད་ཀྱི་སྒྲིག་བཀོད་འཛུགས་སྐྲུན་སོགས་ལ་སྤྱད་ཡོད། བོད་དུ་ད་ཆ་རིམ་ཁག་དང་རིགས་ཁག་གི་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་མཚོན་བྱེད་རང་བཞིན་གྱི་རྣམ་གྲངས་2760དང་མཚོན་བྱེད་རང་བཞིན་གྱི་རྒྱུན་འཛིན་པ་1668ཡོད། 《གེ་སར》དང་། ལྷ་མོ། བོད་ལུགས་གསོ་རིག་གི་ལུམས་བཅོས་སོགས་མཉམ་འབྲེལ་རྒྱལ་ཚོགས་སློབ་གསོ་ཚན་རིག་རིག་གནས་རྩ་འཛུགས་ཀྱི་མིའི་རིགས་ཀྱི་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་མཚོན་བྱེད་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་མིང་གཞུང་དུ་བཅུག་པ་དང་། རྒྱལ་ཁབ་རིམ་པའི་ཐོན་སྐྱེད་རང་བཞིན་གྱི་སྲུང་སྐྱོང་གི་དཔེ་སྟོན་རྟེན་གཞི་5དང་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་རིམ་པའི་ཐོན་སྐྱེད་རང་བཞིན་གྱི་སྲུང་སྐྱོང་གི་དཔེ་སྟོན་རྟེན་གཞི་12གཏན་འཁེལ་བྱས་པ། མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་རྫོང་དང་། ཤང་། གྲོང་ཚོ་བཅས་8དང་། མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་ཡུལ་སྐོར་མཛེས་ལྗོངས་ཁུལ（ས་ཚིགས）19 མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་ཁྲིད་སྦྱོང་རྟེན་གཞི་159 དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་ལྷ་མོ་རུ་ཁག་153བཅས་ལ་མིང་བཏགས་པ། ལོ་ན་མཐོ་བའི་རྒྱལ་ཁབ་རིམ་པའི་མཚོན་བྱེད་རང་བཞིན་གྱི་རྒྱུན་འཛིན་པ་66དང་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་རིམ་པའི་མཚོན་བྱེད་རང་བཞིན་གྱི་རྒྱུན་འཛིན་པ་8ལ་རིག་གནས་མྱུར་སྐྱོབ་རང་བཞིན་གྱི་ཟིན་འགོད་ལས་དོན་ལེགས་སྒྲུབ་བྱས་པ། མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་བཟོ་ཁང་224བཙུགས་པ་བཅས་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་རྣམ་གྲངས་ཁག་རྒྱུན་འཛིན་དང་སྲུང་སྐྱོང་སྒོས་འཕེལ་རྒྱས་ནུས་ལྡན་ཐུབ་ཡོད།

རིག་དངོས་གནའ་ཤུལ་ལ་སྲུང་སྐྱོང་ཡག་པོ་བྱས་པ། 2024ལོའི་ཟླ་12བར་བོད་ཀྱིས་རིག་དངོས་ས་ཚིགས་ཁག་4468དང་རིམ་ཁག་རིག་དངོས་སྲུང་སྐྱོང་ཚན་པ་2373（དེའི་ནང་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་གཙོ་གནད་རིག་དངོས་སྲུང་སྐྱོང་ཚན་པ་70ཚུད་པ） འཛམ་གླིང་གི་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་1དང་ས་ཚིགས་3（ཕོ་བྲང་པོ་ཏ་ལ་དང་། ནོར་བུ་གླིང་ཁ། ལྷ་ལྡན་གཙུག་ལག་ཁང） གསར་བརྗེའི་གནའ་ཤུལ་155 རྟེན་མཛོད་ཁང་དང་། འགྲེམས་སྟོན་ཁང་། དྲན་གསོ་ཁང་བཅས་43 གསར་བརྗེའི་རིག་དངོས་མིང་གཞུང་155བཅས་ལ་བརྟག་དཔྱད་དང་ཐོ་འགོད་བྱས་ཡོད། བྲག་ཕུག་ལྷ་ཁང་277སོགས་ཐོན་ཁུངས་ལ་བརྟག་ཞིབ་ལེགས་སྒྲུབ་བྱས་པ་དང་། རྡོ་རིང་དང་རྡོ་བརྐོས་ཁག་15རྒྱལ་ཁབ་རིག་དངོས་ཅུད་ཀྱི་ཁག་དང་པོའི་གནའ་རབས་ཀྱི་རྡོ་རིང་གྲགས་ཅན་དང་རྡོ་བརྐོས་གྲགས་ཅན་གྱི་རིག་དངོས་མིང་གཞུང་དུ་ཚུད་ཡོད། 2016ལོ་ནས་2024ལོ་བར་རིམ་རྩིས་བྱས་ན་མ་དངུལ་སྒོར་དུང་ཕྱུར་28.42བཏང་སྟེ་རིག་དངོས་སྲུང་སྐྱོབ་དང་ཉམས་གསོའི་རྣམ་གྲངས་ཁག་377ལག་བསྟར་བྱས་པ་དང་། “གནའ་དཔྱད་རྟོག་ཞིབ་ཀྱི་ཀྲུང་གོ”དང“ས་མཐོའི་གནའ་དཔྱད་རྟོག་ཞིབ་ཆེན་པོའི”གཙོ་གནད་རྣམ་གྲངས་ལ་སྐུལ་འདེད་ཧུར་ཐག་བཏང་བ་དང་། 2016ལོ་ནས་2024ལོ་བར་གནའ་དཔྱད་རྟོག་ཞིབ་སྔོག་འདོན་གྱི་རྣམ་གྲངས་ཁག་102ལག་བསྟར་བྱས་པའི་ནང་རང་འགུལ་རང་བཞིན་གྱི་གནའ་དཔྱད་རྟོག་ཞིབ་སྔོག་འདོན་རྣམ་གྲངས་ཁག་70དང་མྱུར་སྐྱོབ་རང་བཞིན་གྱི་སྔོག་འདོན་རྣམ་གྲངས་ཁག་32ཡོད། རིག་དངོས་འགྲེམས་སྟོན་ཐེངས་21གཉེར་ནས་རྟེན་མཛོད་ཁང་གི“སྤྲིན་ཚོམ་འགྲེམས་སྟོན”ཁག་10བཏོན་ཡོད།

གནའ་དཔེ་དང་ཚད་ལྡན་ཡིག་ཆར་ཚན་རིག་དང་མཐུན་པའི་སྲུང་སྐྱོང་བྱས་ཡོད། 2018ལོའི་ལོ་མཇུག་ཏུ་བོད་ཀྱིས་དུས་འཁོར་ལོ་10དང་མ་དངུལ་སྒོར་དུང་ཕྱུར་3ཙམ་གཏོང་རྩིས་ཡོད་པའི་ཕོ་བྲང་པོ་ཏ་ལའི་ཤིང་ཏ་ལའི་ལོ་མའི་ཆོས་དཔེ་སོགས་གནའ་དཔེ་དང་ཚད་ལྡན་ཡིག་ཆ་སྲུང་སྐྱོང་བེད་སྤྱོད་རྣམ་གྲངས་སྐྲུན་འགོ་ཚུགས་པ་དང་མིག་སྔར་དུས་ཐེངས་དང་པོ་དང་གཉིས་པའི་རྣམ་གྲངས་ལ་ཞིབ་བཤེར་རྩིས་ལེན་ཐུབ་ཡོད། བོད་ལྗོངས་གནའ་དཔེ་སྲུང་སྐྱོང་ལྟེ་གནས་ཀྱིས་གནའ་དཔེ་དང་ཚད་ལྡན་ཡིག་ཆ་སྲུང་སྐྱོང་བྱ་ཐབས་གསར་གཏོད་བྱས་ཤིང་། 2024ལོའི་ཟླ་12པའི་བར་གོ་ལ་ཧྲིལ་པོའི“སྤྲིན་ཚོམ་མཉམ་སྤྱོད”ལས་སྟེགས་སུ་རྩ་ཆེའི་གནའ་དཔེ་ཁྲི་6.7ལྷག་ཙམ་ཡར་སྐྱེལ་བྱས་པ་དང་ཉར་ཚགས་ཚན་པ་1180ཡིས་ཉར་ཚགས་བྱས་པའི་གནའ་དཔེ་དང་ཚད་ལྡན་ཡིག་ཆ་18000ལྷག་ཙམ་ཡོངས་བཤེར་ཐོ་འགོད་བྱས་པ་མ་ཟད། གནའ་དཔེ་305《རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རྩ་ཆེའི་གནའ་དཔེའི་མིང་གཞུང》དུ་བདམས་པ་དང་ཆ་ལག་མི་ཚང་བའི་གནའ་དཔེ་དང་ཚད་ལྡན་ཡིག་ཆ་ཤོག་ལྷེ་13990ཙམ་ཉམས་གསོ་བྱས་ཡོད། 2013ལོར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས《ཀྲུང་ཧྭའི་བོད་ཡིག་རིག་མཛོད་ཆེན་མོའི》གཙོ་གནད་རིག་གནས་འདུ་འགོད་སྒྲིག་འཛུགས་བྱས་ནས་ལག་བསྟར་བྱས་ཏེ། ཐུ་བྷོད་དུས་སྐབས་ནས་བོད་ཞི་བས་བཅིངས་འགྲོལ་མ་བཏང་གོང་བར་གྱི་བོད་ཡིག་ཚད་ལྡན་ཡིག་ཆའི་དཔེ་དེབ་དཔེ་སྐྲུན་བྱས་ཤིང་། མིག་སྔར་དཔེ་དེབ་སྣ་ཁ་12དང་བམ་པོ་201ལེགས་གྲུབ་ཟིན་པར་ཁྱོན་བསྡོམས་ཡིག་འབྲུ་དུང་ཕྱུར་1.28ཙམ་ཡོད། 2023ལོའི་ཟླ་11པར《བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་ཀུན་འདུས་ཆེན་མོ》（དེབ་206）དཔེ་སྐྲུན་བྱས་པའི་ནང་བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་གི་གནའ་དཔེ་3022བསྡུས་ཡོད།

—— སྤྱི་པའི་རིག་གནས་ཞབས་ཞུའི་ཆུ་ཚད་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་གོང་མཐོར་ཕྱིན་པ།

སྤྱི་པའི་རིག་གནས་ཞབས་ཞུ་དོ་སྙོམས་ཅན་ལ་སྐུལ་འདེད་བཏང་ཡོད། 2012ལོ་ནས་བཟུང་ཀྲུང་དབྱང་གིས་རིམ་རྩིས་བྱས་ན་མ་དངུལ་སྒོར་དུང་ཕྱུར་48.9བཏང་བ་དེ་དག་བོད་ཀྱི་སྤྱི་པའི་རིག་གནས་འཛུགས་སྐྱོང་ཐད་སྤྱད་ཡོད། 2024ལོ་བར་བོད་དུ་རྟེན་མཛོད་ཁང་དང་། འགྲེམས་སྟོན་ཁང་། དྲན་གསོ་ཁང་བཅས་ཁྱོན་43དང་། དཔེ་མཛོད་ཁང་82 མང་ཚོགས་སྒྱུ་རྩལ་ཁང（རིག་གནས་བྱེད་སྒོ་ལྟེ་གནས）82 ཤང་དང་གྲོང་རྡལ་གྱི་ཕྱོགས་བསྡུས་རིག་གནས་ས་ཚིགས་697 རིག་གནས་ཐང་ཆེན་1600ལྷག་ཙམ་ཡོད་པ་དང་། རྫོང（ཆུས་དང་གྲོང་ཁྱེར）74ལ་གར་སྟེགས་རླངས་འཁོར་དང་དཔེ་མཛོད་རླངས་འཁོར་བཀོད་སྒྲིག་བྱས་པ་བཅས་ལས་རིམ་ལྔའི་སྤྱི་པའི་རིག་གནས་སྒྲིག་བཀོད་དྲ་རྒྱ་གཞི་རྩའི་ཆ་ནས་གྲུབ་ཡོད། ཀྲུང་གོའི་དམངས་ཁྲོད་རིག་གནས་སྒྱུ་རྩལ་ཕ་ཡུལ་14འཛུགས་གཏོད་བྱས་པ་དང་། རང་སྐྱོང་ལྗོངས་རིམ་པའི་དམངས་ཁྲོད་རིག་གནས་སྒྱུ་རྩལ་ཕ་ཡུལ་89ལ་མིང་བཏགས་ཡོད། 2023ལོའི་ཟླ་12པར་བོད་ལྗོངས་ཟློས་གར་ཆེ་མོ་ཁང་བསྐྲུན་ནས་སྤྱོད་འགོ་ཚུགས་ཡོད།

སྤྱི་པའི་རིག་གནས་ཞབས་ཞུའི་སྤྱོད་འཐུས་རང་བཞིན་ལ་སྐུལ་འདེད་བཏང་བ། གཞི་རིམ་གྱི་རིག་གནས་ཞབས་ཞུའི་དཔུང་ཁག་མུ་མཐུད་སྟོབས་ཆེར་ཕྱིན་ནས་ད་ཆ་བོད་དུ་རྫོང（ཆུས་དང་གྲོང་ཁྱེར）གི་སྒྱུ་རྩལ་ཚོགས་པ་76དང་། དམངས་ཁྲོད་ལྷ་མོ་རུ་ཁག་153 ཤང་དང་གྲོང་རྡལ་གྱི་རིག་རྩལ་འཁྲབ་སྟོན་རུ་ཁག་395 སྒྲིག་ཚུད་གྲོང་ཚོའི（གྲོང་ལྷན）རིག་རྩལ་འཁྲབ་སྟོན་རུ་ཁག་5492བཅས་ཡོད་པ་མ་ཟད། ཆེད་ལས་དང་ལས་ཞོར་གྱི་རིག་རྩལ་འཁྲབ་སྟོན་པ་ཁྲི་10ལྷག་ཙམ་ཟིན་པ་དག་གིས་རྒྱ་ཆེའི་ཞིང་འབྲོག་མང་ཚོགས་ལ་ཐག་ཉེ་ས་ནས་འཁྲབ་སྟོན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། གྲོང་གསེབ་ཀྱི་གློག་བརྙན་སྟོན་ཐབས་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་གྲངས་འཛིན་ཅན་དུ་འགྱུར་བ་དང་གྲངས་འཛིན་གློག་བརྙན་སྟོན་པའི་སྒྲིག་ཆས་478ཀྱིས་ལོ་ལྟར་གློག་བརྙན་ཐེངས་ཁྲི་6.3ལྷག་ཙམ་སྟོན་གྱི་ཡོད། 2024ལོར་ཞབས་བྲོའི་ཟློས་གར《གངས་རིའི་འཇའ་ཚོན》དང་ཡུལ་རྣམ་གླུ་གར་སྙན་ངག《བོད་ཤར་རྒྱུད་ཀྱི་བུ་ཕྲུག་གི་བརྩེ་བ》སོགས་སྤུས་ཚད་མཐོ་བའི་རིག་རྩལ་བརྩམས་ཆོས་རྩེ་གྲ་སྟོང་ཙམ་བཏོན་ཡོད། “སྐལ་བཟང་མེ་ཏོག་གི་འཁྲབ་སྟོན་དུས་ཚིགས”གསར་གཏོད་བྱས་ནས་བཏོན་ཏེ་གཏམ་བརྗོད་ཟློས་གར་དང་། གླུ་གར་མཚན་ཚོགས། ལྷ་མོ། རོལ་དབྱངས་འདུ་ཚོགས་སོགས་རིག་རྩལ་འཁྲབ་སྟོན་སྣ་ཚོགས་ཐེངས་88བྱས་པས་དྲ་ཐོག་དང་དྲ་ཕྱི་ནས་ཕན་པ་ཐོབ་པའི་མི་རིགས་ཁག་གི་མང་ཚོགས་མི་ཐེངས་ཁྲི་བརྒྱ་ལྷག་ཙམ་ཟིན་ཡོད། གཞི་རིམ་གྱི་རིག་གནས་སྒྲིག་བཀོད་ཞབས་ཞུའི་ནུས་པ་སྔར་བས་ཆེ་རུ་ཕྱིན་པ་དང་རྫོང་དང་། ཤང་། གྲོང་ཚོ་བཅས་རིམ་གསུམ་གྱི་དུས་རབས་གསར་པའི་ཤེས་དཔལ་ལག་ལེན་ལྟེ་གནས（སུའོ་དང་ས་ཚིགས）6312བསྐྲུན་པ་དང་། རླུང་འཕྲིན་དང་བརྙན་འཕྲིན་ཕྱོགས་བསྡུས་མི་འབོར་ལ་ཁྱབ་ཚད་99.54%དང་99.67%སོ་སོར་ཟིན་ཡོད། གཞི་རིམ་གྱི་སྤྱི་པའི་རིག་གནས་ཞབས་ཞུའི་དྲ་རྒྱ་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་འཐུས་སྒོ་ཚང་དུ་ཕྱིན་ནས་མི་རིགས་ཁག་གི་མི་དམངས་ལ་སྤྱི་པའི་རིག་གནས་ཞབས་ཞུ་མཉམ་སྤྱོད་ཐུབ་ཡོད།

སྤྱི་པའི་རིག་གནས་ཞབས་ཞུ་ཆ་འཕྲིན་ཅན་ལ་སྐུལ་འདེད་བཏང་ཡོད། རིག་ལྡན་དཔེ་མཛོད་ཁང་དང་སྤྱི་པའི་རིག་གནས་སྤྲིན་ཚོམ་འཛུགས་སྐྲུན་ལག་བསྟར་བྱས་ཏེ། རྫོང་རིམ་པའི་དཔེ་མཛོད་ཁང（རིག་གནས་ཁང）གི་སྤྱི་ཁྱབ་ཁང་དང་ཡན་ལག་ཁང་གི་ལམ་ལུགས་འཛུགས་སྐྱོང་གི་ཚོད་ལྟར་སྐུལ་འདེད་བཏང་ཞིང་། ཐང་བོད་གནའ་ལམ་དང་ཇ་རྟའི་གནའ་ལམ（ཆབ་མདོ་དུམ་བུ）གྱི་རིག་དངོས་གྲངས་འཛིན་ཅན་གྱི་འགྲེམས་ཁང་བསྐྲུན་ཡོད། ལག་རྩལ་གསར་པ་དང་སྨྱན་སྦྱོར་གསར་པའི་བརྒྱུད་སྤེལ་བྱ་ཐབས་སྤྱད་དེ་བོད་ཀྱི་མི་རིགས་ཁག་གི་མི་དམངས་ལ་ཕྱོགས་ནས་རྒྱུན་གཏན་ཅན་གྱི་རིག་རྩལ་འཁྲབ་སྟོན་དྲ་རྒྱའི་ཐད་གཏོང་དང་། དྲ་ཐོག་སློབ་སྦྱོང་། བྱེད་སྒོ་གསོ་སྦྱོང་སོགས་ཀྱི་རིག་གནས་ཞབས་ཞུ་མཁོ་འདོན་བྱས་ཡོད། བོད་ཀྱི་རིམ་ཁག་སྤྱི་པའི་རིག་གནས་སྒྲིག་གཞིས་ལོ་རེར་ཆ་སྙོམས་རིག་གནས་དམངས་ཕན་གྱི་བྱེད་སྒོ་ཐེངས་ཁྲི་10ལྷག་ཙམ་སྤེལ་བར་ཕན་པ་ཐོབ་མཁན་མང་ཚོགས་མི་ཐེངས་ཁྲི་1500ལྷག་ཙམ་ཟིན་ཡོད། སྤྱི་ཚོགས་རིང་ལུགས་ཀྱི་སྔོན་ཐོན་རིག་གནས་ཀྱི་གཡུལ་ས་གཞི་རིམ་དུ་སྣུར་སྲིང་བྱེད་པར་རྒྱུན་མཐུད་སྐུལ་འདེད་བཏང་ནས་སྤྱི་པའི་རིག་གནས་ཞབས་ཞུའི“མཐའ་མའི་འགག་གནད”རིམ་བཞིན་བསལ་ཡོད།

—— བོད་སྐད་ཡིག་སློབ་སྦྱོང་དང་བེད་སྤྱོད་ཀྱི་ཁེ་དབང་འགན་སྲུང་ནུས་ལྡན་ཐུབ་པ།

སྲིད་འཛིན་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་བོད་སྐད་ཡིག་བེད་སྤྱོད་ཀྱི་ཁེ་དབང་འགན་སྲུང་བྱས་ཡོད། བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་མི་དམངས་འཐུས་མི་ཚོགས་ཆེན་ཐོག་གྲོས་འཆམ་བྱུང་བའི་གྲོས་ཆོད་དང་ཁྲིམས་སྲོལ་དང་། བོད་ཀྱི་རིམ་ཁག་སྲིད་གཞུང་དང་སྲིད་གཞུང་སྡེ་ཚན་ཁག་གིས་བཀྲམ་པའི་ཡོངས་ཁྱབ་རང་བཞིན་གྱི་ཡིག་ཆ་དང་ཡོངས་བསྒྲགས་བྱས་པའི་སྤྱི་བསྒྲགས་ལ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྤྱི་སྤྱོད་སྐད་ཡིག་དང་བོད་སྐད་ཡིག་མཉམ་དུ་སྤྱོད་ཀྱི་ཡོད།

དཔེ་སྐྲུན་དང་། སྨྱན་སྦྱོར། འཚོ་བ་སོགས་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་བོད་སྐད་ཡིག་རྒྱ་ཁྱབ་ངང་སྤྱད་ཡོད། 2024ལོའི་ལོ་མཇུག་བར་བོད་ཀྱིས་བོད་ཡིག་དུས་དེབ་རིགས་17དང་བོད་ཡིག་ཚགས་པར་རིགས་11ཡོངས་བསྒྲགས་འགྲེམས་སྤེལ་བྱས་པ་དང་རིམ་རྩིས་བྱས་ན་བོད་ཡིག་དཔེ་དེབ་རིགས་8794དང་དེབ་ཁྲི་4685པར་སྐྲུན་བྱས་ཡོད། སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་ཚགས་པར་དང་དུས་དེབ་དང་། རླུང་འཕྲིན། གློག་བརྙན་བརྙན་འཕྲིན། དྲ་རྒྱ་བཅས་ཀྱི་རྨང་གཞིའི་ཐོག་བོད་སྐད་ཀྱི་སྨྱན་སྦྱོར་གསར་པ་འཕེལ་རྒྱས་བཏང་བ་དང་། གཞུང་ཕྱོགས་ཨང་རྟགས་དང་སྤྱི་ཚོགས་འབྲེལ་བའི་སྨྱན་སྦྱོར་སྣ་ཚོགས་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་ཐོན་ནས་བོད་སྐད་ཡིག་བེད་སྤྱོད་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་ཇེ་ཆེར་བཏང་ཡོད། ལོ་རེར་མི་རིགས་སྐད་ཡིག་རླུང་འཕྲིན་ལེ་ཚན་སྒྱུར་བཟོ་བྱས་པའི་དུས་ཡུན་ཆུ་ཚོད་15000ལས་བརྒལ་བ་དང་། ལོ་རེར་མི་རིགས་སྐད་ཡིག་གི་གློག་བརྙན་སྒྱུར་བཟོ་བྱེད་ཚད་གློག་བརྙན་80ལས་བརྒལ་བ། ལོ་རེར་མི་རིགས་སྐད་ཡིག་གི་བརྙན་འཕྲིན་ལེ་ཚན་སྒྱུར་བཟོ་བྱས་པའི་དུས་ཡུན་ཆུ་ཚོད་7300ཟིན་པ་བཅས་རེད། སྤྱི་པའི་ཁུལ་གྱི་སྒྲིག་བཀོད་དང་། མིང་བྱང་། བརྡ་ཁྱབ་བཅས་ཚང་མར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྤྱི་སྤྱོད་སྐད་ཡིག་དང་བོད་སྐད་ཡིག་སྤྱད་ཡོད་པ་དང་། འཕྲོད་བསྟེན་དང་། སྦྲག་སྲིད། འཕྲིན་གཏོང་། འགྲིམ་འགྲུལ། དངུལ་རྩ། ཚན་རྩལ་སོགས་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་བོད་སྐད་ཡིག་རྒྱ་ཁྱབ་ངང་སྤྱད་ཡོད།

སློབ་གསོ་དང་ཐ་སྙད་ཚད་ལྡན་ཅན་གྱི་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་བོད་སྐད་ཡིག་སློབ་སྦྱོང་དང་འཕེལ་རྒྱས་གཏོང་བའི་དབང་ཆ་འགན་སྲུང་བྱས་ཡོད། བོད་ཀྱི་སློབ་གྲྭ་འབྲིང་ཆུང་ཚང་མར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྤྱི་སྤྱོད་སྐད་ཡིག་སློབ་ཚན་དང་བོད་སྐད་ཡིག་སློབ་ཚན་བཀོད་སྒྲིག་བྱས་ཡོད། 2015ལོའི་ལོ་མཇུག་ཏུ་རང་རྒྱལ་གྱི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཡི་གེའི་ཆ་འཕྲིན་ལག་རྩལ་ཐ་སྙད་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཚད་གཞི《ཆ་འཕྲིན་ལག་རྩལ་སྐོར་གྱི་བོད་ཡིག་ཐ་སྙད》དངོས་སུ་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས་ཡོད། རྒྱལ་ཡོངས་བོད་སྐད་ཐ་སྙད་ཚད་ལྡན་ཅན་ལས་དོན་ཨུ་ལྷན་གྱིས་2018ལོ་དང་2022ལོར་སྔ་རྗེས་སུ་བོད་སྐད་ཀྱི་ཐ་སྙད་གསར་པ་1500དང་2200ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས་ཡོད། 2023ལོར་ཤར་གཏོང་ཐུབ་པའི་རྒྱ་བོད་ཤན་སྦྱར་ཐ་སྙད་འཚོལ་བཤེར་ལས་སྟེགས་ནང་ཚད་ལྡན་ཐ་སྙད་ཁྲི་30ཡི་གྲངས་གཞིའི་མཛོད་བཙུགས་ཡོད།

ལྔ། ཆོས་དད་རང་མོས་ལ་སྲུང་སྐྱོང་ནུས་ལྡན་བྱུང་བ།

བོད་ཀྱིས་ཏང་གི་ཆོས་དད་རང་མོས་སྲིད་ཇུས་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་ལག་ལེན་མཐར་ཕྱིན་བསྟར་བ་དང་། ཆོས་ལུགས་ཀྲུང་གོ་ཅན་གྱི་ཁ་ཕྱོགས་མཐའ་འཁྱོངས་བྱས་པ། ཆོས་ལུགས་སྤྱི་ཚོགས་རིང་ལུགས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་དང་འཚམ་མཐུན་ཡོང་བར་ཁྲིད་སྟོན་ཧུར་ཐག་བཅས་བྱས་པས། ཆོས་དད་རང་མོས་འགན་སྲུང་གི་ཁྲིམས་སྐྱོང་ཅན་གྱི་ཆུ་ཚད་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་མཐོ་རུ་ཕྱིན་ཏེ་ཆོས་ལུགས་ཞི་དུལ་དང་། སྤྱི་ཚོགས་ཞི་མཐུན། མི་རིགས་འཆམ་མཐུན་བཅས་ལ་སྲུང་སྐྱོང་ནུས་ལྡན་ཐུབ་ཡོད།

—— ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བྱེད་སྒོ་ཁྲིམས་ལྟར་སྤེལ་བ།

ཀྲུང་གོའི་རྩ་ཁྲིམས་སུ་སྤྱི་དམངས་ཀྱི་ཆོས་དད་རང་མོས་ལ་འགན་སྲུང་བྱེད་དགོས་པ་ཁ་གསལ་བཏོན་ཡོད། བཟོ་བཅོས་ལག་བསྟར་བྱས་པའི《ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་སྲོལ་ཡིག》ནང་སྤྱི་དམངས་ཀྱི་ཆོས་དད་རང་མོས་དང་ཆོས་ལུགས་ལས་རིགས་ཀྱི་ཁྲིམས་མཐུན་ཁེ་དབང་སྲུང་སྐྱོང་བྱེད་ཤུགས་ཆེ་རུ་བཏང་ཡོད། བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་དང་། དབྱི་སི་ལམ་ཆོས་ལུགས། གནམ་བདག་ཆོས་ལུགས་སོགས་ཆོས་ལུགས་མང་པོ་བོད་དུ་དུས་ཡུན་རིང་པོར་མཉམ་དུ་གནས་ཡོད། ད་ཆ་བོད་དུ་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་ཆོས་ལུགས་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་ཡུལ་1700ལྷག་ཙམ་དང་གྲྭ་བཙུན་ཁྲི་4.6ཙམ་ཡོད་པ་དང་། དབྱི་སི་ལན་གྱི་ཆོས་ཁང་4དང་། མི་རབས་ནས་མི་རབས་བར་དེར་སྡོད་པའི་མུའུ་སི་ལིན་གྱི་མང་ཚོགས་ཁྲི་1.2ཙམ་ཡོད་པ། གནམ་བདག་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཆོས་ཁང་1དང་དད་ལྡན་པ་700ལྷག་ཙམ་ཡོད། བོད་ཀྱིས་ཆོས་ལུགས་རང་ཚུགས་དང་། རང་བདག རང་གཉེར་བཅས་ཀྱི་རྩ་དོན་མཐའ་འཁྱོངས་བྱས་ཏེ་ཁྲིམས་མཐུན་ལ་སྲུང་སྐྱོབ་དང་། ཁྲིམས་འགལ་ལ་བཀག་འགོག ཐལ་སྐྱོད་གཏན་འགོག སིམ་འཛུལ་སྔོན་འགོག ཉེས་གསོག་ལ་རྡུང་རྡེག་བཅས་བྱེད་པ་དང་ཁྲིམས་ལྟར་ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་ལ་དོ་དམ་བྱས་ཤིང་། 《〈ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་སྲོལ་ཡིག〉ལག་བསྟར་བྱེད་ཕྱོགས་སྐོར་གྱི་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་བྱེད་ཐབས》དང《བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་བྱེད་སྒོ་ཆེ་གྲས་ལ་དོ་དམ་བྱེད་ཐབས》སོགས་ཚད་ལྡན་རང་བཞིན་གྱི་ཡིག་ཆ་སྔ་རྗེས་སུ་ཁྱབ་བསྒྲགས་དང་ལག་བསྟར་བྱས་ནས་ཆོས་ལུགས་ཁྱབ་ཁོངས་ཀྱི་རྒྱུན་གཏན་གྱི་སྒྲིག་ལམ་ལ་སྲུང་སྐྱོང་བྱས་ཡོད། སྤྱི་དམངས་ཀྱི་རྒྱུན་གཏན་གྱི་ཆོས་ལུགས་བྱེད་སྒོ་ཐམས་ཅད་ཆོས་ལུགས་ཚོགས་པའམ་ཡང་ན་སྤྱི་དམངས་ཀྱིས་རང་མོས་དང་རང་འདོད་ཀྱིས་སྤེལ་བ་ལས། རྩ་འཛུགས་སུ་ཞིག་དང་མི་སྒེར་སུ་ཞིག་གིས་ཀྱང་ཐེ་གཏོགས་བྱས་མི་ཆོག དད་ལྡན་མང་ཚོགས་ཀྱི་ཁྱིམ་དུ་ཡོངས་ཁྱབ་ཏུ་མཆོད་ཁང་ངམ་ཡང་ན་མཆོད་གཤོམ་ཡོད། བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་དགོན་སྡེར་དཔེ་ཆ་སྦྱོང་བ་དང་། མཚན་ཉིད་རྩོད་པ། སྡོམ་པ་ལེན་པ། དབང་བསྐུར་བ། སྒོམ་སྒྲུབ་སོགས་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་ཆོས་ལུགས་བྱེད་སྒོ་དང་དགོན་སྡེའི་དཔེ་ཆ་སྦྱོང་བའི་དཔྱད་ཞིབ་རིམ་འཕར་དང་སློབ་གནས་འཕར་བའི་བྱེད་སྒོ་རྒྱུན་གཏན་ལྟར་སྤེལ་བ་མ་ཟད། ཞོ་སྟོན་དང་། དགའ་ལྡན་ལྔ་མཆོད། ས་ག་ཟླ་བ། རི་སྐོར་དང་མཚོ་སྐོར་སོགས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་དམངས་སྲོལ་བྱེད་སྒོ་1700ལྷག་ཙམ་རྒྱུན་གཏན་ལྟར་སྤེལ་གྱི་ཡོད། ཁྲིམས་མཐུན་གྱི་ཆོས་ལུགས་བྱེད་སྒོར་སྲུང་སྐྱོབ་ནུས་ལྡན་ཐུབ་པ་དང་དད་ལྡན་མང་ཚོགས་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་དགོས་མཁོ་གང་ལེགས་བསྐངས་ཡོད།

—— སྤྲུལ་སྐུའི་ཡང་སྲིད་རྒྱུན་འཛིན་ཚད་ལྡན་དང་གོ་རིམ་ལྡན་པ།

རྒྱལ་ཁབ་དང་བོད་ཀྱི་རིམ་ཁག་སྲིད་གཞུང་གིས་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་སྤྲུལ་སྐུའི་ཡང་སྲིད་ངོས་འཛིན་གྱི་སྲོལ་རྒྱུན་ལ་བརྩི་འཇོག་གང་ལེགས་བྱས་ཏེ《བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་སྤྲུལ་སྐུའི་ཡང་སྲིད་དོ་དམ་བྱེད་ཐབས》དོན་འཁྱོལ་ནན་པོ་བྱས་ནས་ཁྲིམས་ལྟར་སྤྲུལ་སྐུའི་ཡང་སྲིད་དོ་དམ་ཚད་ལྡན་དུ་བཏང་ཡོད། ནང་བསྟན་ཚོགས་པའི་མཛུབ་ཁྲིད་འོག་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཆོ་ག་དང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ངེས་སྲོལ་གཞིར་བཟུང་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་སྤྲུལ་སྐུ་རྒྱུན་འཛིན་དོན་གནད་གཏན་འཁེལ་བྱས་ཡོད། 2016ལོར“བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་སྤྲུལ་སྐུ་འཚོལ་བཤེར་མ་ལག”དྲ་ཐོག་ཏུ་བཙུགས་ནས་རྒྱལ་ནང་གི་ཆོས་ལུགས་ལས་རིགས་མི་སྣའི་ཐོབ་ཐང་ཆ་འཕྲིན་དྲ་སྦྲེལ་ནས་འདྲི་རྩད་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད། 2024ལོའི་བར་སྤྲུལ་སྐུའི་ཡང་སྲིད་93ལ་ཆོག་མཆན་ཐོབ་ནས་ངོས་འཛིན་བྱས་པར་སྤྲུལ་སྐུའི་ཡང་སྲིད་ཀྱི་ཁྲིམས་མཐུན་རང་བཞིན་དང་ཀུན་གྱིས་ཡིད་ཆེས་བྱེད་ཚད་ལ་སྲུང་སྐྱོབ་ནུས་ལྡན་ཐུབ་ཡོད།

—— ཆོས་ལུགས་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་ཡུལ་གྱི་ཆ་རྐྱེན་མངོན་གསལ་དོད་པོས་ལེགས་སུ་ཕྱིན་པ།

བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་དགོན་སྡེ་དང་རིག་དངོས་གནའ་ཤུལ་ཁྲིམས་ལྟར་སྲུང་སྐྱོང་ནུས་ལྡན་བྱས་ཏེ་ཆོས་ལུགས་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་ཡུལ་གྱི་སྤྱི་པའི་ཞབས་ཞུའི་ཆུ་ཚད་མུ་མཐུད་མཐོ་རུ་བཏང་ཡོད། སྟག་ལུང་དགོན་དང་མཚུར་ཕུ་དགོན་སོགས་དགོན་སྡེ་14རུ་ཡན་ལག་དཔེ་མཛོད་ཁང་དང་། མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་ཡན་ལག་ཁང་། གནའ་དཔེ་ཁང་། རིག་དངོས་འགྲེམས་སྟོན་ཁང་བཅས་བཙུགས་ཡོད། 2011ལོ་ནས་བཟུང་དགོན་སྡེའི་གྲྭ་ཤག་གཅིག་གྱུར་གྱིས་ཉམས་གསོ་བསྒྱུར་བཀོད་དང་། དགོན་སྡེའི་རྒན་གསོ་ཁང་བསྐྲུན་པ། སྨན་བཅོས་འཕྲོད་བསྟེན་ཞབས་ཞུ་མཁོ་འདོན་བཅས་བྱས་པ་དང་དགོན་སྡེ་98%ཡན་ལ་འགྲོ་ལམ་དང་། འཕྲིན་གཏོང་། གློག ཆུ། རླུང་འཕྲིན་བརྙན་འཕྲིན་བཅས་ཤར་གཏོང་ཐུབ་ནས། རྨང་གཞིའི་སྒྲིག་བཀོད་ལེགས་སུ་ཤུགས་ཆེར་ཕྱིན་པ་དང་རྒྱ་ཆེའི་གྲྭ་བཙུན་ཐོས་བསམ་ལ་གཞོལ་བའི་འཚོ་བའི་ཆ་རྐྱེན་ལེགས་སུ་བརྟན་པོར་ཕྱིན་ཡོད།

—— ཆོས་ལུགས་ལས་རིགས་མི་སྣའི་སྤྱི་ཚོགས་འགན་སྲུང་སྔར་བས་འཐུས་སྒོ་ཚང་དུ་ཕྱིན་པ།

ལྗོངས་ཡོངས་ཀྱི་གྲྭ་བཙུན་རྣམས་སྤྱི་ཚོགས་འགན་སྲུང་མ་ལག་ནང་བཅུག་ཡོད། 2015ལོ་ནས་བཟུང་བོད་ཀྱིས་དགོན་སྡེའི་འཕྲོད་བསྟེན་ཁང་འཛུགས་སྐྲུན་དང་དགོན་སྡེའི་སྨན་པ་གསོ་སྐྱོང་ལས་དོན་ལ་སྐུལ་འདེད་ཧུར་ཐག་བཏང་བ་དང་དགོན་སྡེའི་གྲྭ་བཙུན་གྱི་སྤྱི་ཚོགས་འགན་སྲུང་ཐོབ་ཐང་ལོ་རེ་བཞིན་མཐོ་རུ་བཏང་སྟེ་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་སྤྱི་པའི་ཞབས་འདེགས་ཧུར་ཐག་མཁོ་འདོན་བྱས་ཡོད། སྲིད་གཞུང་གིས་ལོ་ལྟར་ཁ་གསབ་སྒོར་ཁྲི་2600ལྷག་ཙམ་སྤྲད་དེ་གྲྭ་བཙུན་གྱི་སྨན་བཅོས་འགན་བཅོལ་དང་། རྒན་གསོ་འགན་བཅོལ། མ་མཐའི་འཚོ་བ་འགན་ལེན། བསམ་ཡུལ་ལས་འདས་པའི་གནོད་འཚེའི་འགན་བཅོལ། གཟུགས་པོ་བརྟག་དཔྱད་བཅས་ཚང་མར་ཁྱབ་པ་བྱས་ཡོད།

—— ཆོས་ལུགས་སློབ་གསོ་དང་དེང་རབས་སློབ་གསོའི་རྣམ་པ་འབྲེལ་མཐུད་ནུས་ལྡན་བྱུང་བ།

《ཆོས་ལུགས་སློབ་གླིང་གི་དོ་དམ་བྱེད་ཐབས》ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས་ཏེ། ཆོས་ལུགས་སློབ་གླིང་གི་དོ་དམ་ཚད་ལྡན་དུ་བཏང་བ་དང་། ཆོས་ལུགས་སློབ་གླིང་གི་སློབ་གསོའི་སློབ་ཁྲིད་སྤུས་ཚད་མཐོ་རུ་བཏང་ཞིང་། ཆོས་ལུགས་ཤེས་ལྡན་པའི་དཔུང་ཁག་འཛུགས་སྐྱོང་ལ་ཤུགས་སྣོན་བརྒྱབ་ཡོད། རྒྱལ་ཡོངས་སུ་ཀྲུང་གོ་བོད་བརྒྱུད་མཐོ་རིམ་ནང་བསྟན་སློབ་གླིང་དང་བོད་ལྗོངས་ནང་བསྟན་སློབ་གླིང་སོགས་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་སློབ་གླིང་9འཆར་འགོད་བྱས་ནས་བསྐྲུན་པ་དང་ཁྱོན་མ་དངུལ་སྒོར་དུང་ཕྱུར་9.2བཏང་ཡོད། དགོན་སྡེའི་སྲོལ་རྒྱུན་དཔེ་ཆ་སྦྱོང་བའི་མ་ལག་དང“རིམ་གསུམ་མཚན་གནས”ཀྱི་དེང་རབས་སློབ་གསོའི་རྣམ་པ་འབྲེལ་མཐུད་ནུས་ལྡན་བྱས་ནས་བོད་ཀྱི་དགེ་འདུན་པ་130ལ་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་མཚན་གནས་མཐོ་ཤོས“མཐོ་རམས་པའི”མཚན་གནས་ཐོབ་པ་དང་། བོད་ལྗོངས་ནང་བསྟན་སློབ་གླིང་དང་དེའི་ཡན་ལག་སློབ་གླིང་10ལ་དཔེ་ཆ་སྦྱོང་བཞིན་པའི་དགེ་འདུན་པ་3000ལྷག་ཙམ་ཡོད། བོད་ཡིག་གི《ཀྲུང་ཧྭའི་བཀའ་བསྟན་འགྱུར（བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་པར་གཞི）》དང《གངས་ཅན་རིག་མཛོད》སོགས་ཀྱི་ཚད་ལྡན་ཡིག་ཆ་ལེགས་སྒྲིག་དང་དཔེ་སྐྲུན་བྱས་པ་དང་། བོད་ཡིག་གི《ཀྲུང་ཧྭའི་བཀའ་བསྟན་འགྱུར》གྱི་གློག་རྡུལ་པར་གཞི་འགྲེམས་སྤེལ་བྱས་པ། བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་ཆོས་ལུགས་ཆོ་ག་དང་། རྣམ་ཐར། ཆེད་རྩོམ་སོགས་གསུང་རབ་དེབ་རྐྱང་མ་པར་འདེབས་བྱས་ནས་གྲྭ་བཙུན་དང་དད་ལྡན་མང་ཚོགས་ཀྱི་དཔེ་ཆ་སྦྱོང་བའི་དགོས་མཁོ་སྣ་ཚོགས་བསྐངས་ཡོད། བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པར་སྐུལ་འདེད་ཧུར་ཐག་བཏང་བས་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་ཚན་རིག་ཞིབ་འཇུག་མ་ལག་ཉིན་རེ་བཞིན་འཐུས་སྒོ་ཚང་དུ་ཕྱིན་ཡོད།

དྲུག ཁོར་ཡུག་གི་ཁེ་དབང་འགན་སྲུང་ནུས་ལྡན་དང་གང་ལེགས་བྱུང་བ།

བོད་ཀྱིས་ཐོག་མཐའ་བར་གསུམ་དུ་སྐྱེ་ཁམས་སྲུང་སྐྱོབ་ཨང་དང་པོར་འཇོག་རྒྱུ་མཐའ་འཁྱོངས་བྱས་ནས། “མཚོ་བོད་ས་མཐོའི་སྐྱེ་ཁམས་སྲུང་སྐྱོབ་ཡག་པོ་བྱེད་པ་ནི་ཀྲུང་ཧྭ་མི་རིགས་ཀྱི་འཚོ་གནས་དང་འཕེལ་རྒྱས་ལ་ལེགས་སྐྱེས་ཆེ་ཤོས་ཕུལ་བ་ཞིག་ཡིན་པའི”འགན་འཁྲི་བློ་ལ་བརྟན་པོར་ངེས་ཏེ། དེང་རབས་ཅན་འཛུགས་སྐྲུན་ཁྲོད་མི་དང་རང་བྱུང་ཁམས་ཞི་མཐུན་མཉམ་གནས་མཐའ་འཁྱོངས་དང་། སྐྱེ་ཁམས་སྔོན་ལ་འཇོག་པ་དང་ལྗང་མདོག་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་ལམ་བུར་སྐྱོད་པ། སྐྱེ་ཁམས་ཁོར་ཡུག་བཅོས་སྐྱོང་གི་ཆུ་ཚད་ཟམ་མི་ཆད་པར་མཐོ་རུ་གཏོང་བ། མཚོ་བོད་ས་མཐོའི་སྐྱེ་དངོས་སྣ་མང་རང་བཞིན་སྲུང་སྐྱོབ་ལ་སྐུལ་འདེད་གཏོང་བ་བཅས་བྱས་པས་བོད་འདི་ཉིད་འཛམ་གླིང་གི་སྐྱེ་ཁམས་ཁོར་ཡུག་ཡག་ཤོས་ཀྱི་ས་ཁུལ་གྱི་གྲས་ཤིག་ཏུ་གྱུར་པ་དང་མི་དམངས་ཀྱི་སྐྱེ་ཁམས་ཁོར་ཡུག་གི་ཁེ་དབང་འགན་སྲུང་ཆུ་ཚད་ཟམ་མི་ཆད་པར་མཐོ་རུ་ཕྱིན་ཡོད།

—— ཁོར་ཡུག་གི་ཁེ་དབང་འགན་སྲུང་ལམ་ལུགས་སྔར་བས་འཐུས་སྒོ་ཚང་དུ་ཕྱིན་པ།

2023ལོའི་ཟླ་4ཚེས་26ཉིན་རྒྱལ་ཡོངས་མི་དམངས་འཐུས་ཚོགས་རྒྱུན་ལས་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་གིས《ཀྲུང་ཧྭ་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མཚོ་བོད་ས་མཐོའི་སྐྱེ་ཁམས་སྲུང་སྐྱོབ་བཅའ་ཁྲིམས》ལ་གྲོས་འཆམ་བྱས་པ་དང་། བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱིས《བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་སྐྱེ་ཁམས་ཤེས་དཔལ་གྱི་མཐོ་ས་འཛུགས་གཏོད་སྲོལ་ཡིག》དང་། 《བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་ཁོར་ཡུག་སྲུང་སྐྱོབ་སྲོལ་ཡིག》 《བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་འཁྱགས་རོམ་སྲུང་སྐྱོབ་སྲོལ་ཡིག》བཅས་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས་པ་དང་། 《མཚོ་བོད་ས་མཐོའི་སྐྱེ་ཁམས་སྲུང་སྐྱོབ་བཅའ་ཁྲིམས་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་ལག་བསྟར་བྱ་རྒྱུའི་སྐོར་གྱི་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་མི་དམངས་འཐུས་མི་ཚོགས་ཆེན་རྒྱུན་ལས་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་གི་གཏན་འབེབས》དང་། 《སྦགས་བཙོག་འགོག་བཅོས་ཀྱི་འགག་སྒྲོལ་དམག་འཐབ་ཡག་པོ་རྒྱག་རྒྱུའི་སྐོར་གྱི་ལག་བསྟར་བསམ་འཆར》 《རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྐྱེ་ཁམས་ཤེས་དཔལ་འཛུགས་སྐྱོང་དཔེ་སྟོན་ཁུལ་འཛུགས་གཏོད་བྱས་ནས་མཛེས་སྡུག་ལྡན་པའི་བོད་ལྗོངས་འཛུགས་སྐྲུན་མགྱོགས་པོ་བྱ་རྒྱུའི་སྐོར་གྱི་ཀྲུང་གུང་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་དང་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་མི་དམངས་སྲིད་གཞུང་གི་གཏན་འབེབས》བཅས་བཏོན་ཡོད།

(མུ་མཐུད་འགོད་རྒྱུ)